Flitsen bij macro

Hoe belicht je nou een macro-foto?

Allereerst, er zijn vele methodes en iedereen ontwikkelt zijn eigen methode. En bovendien is de methode die je wilt gebruiken afhankelijk van het effect dat je wilt krijgen. Maar ook van je materialen en je portemonnee… Ik vind het leuk om mijn methode op te schrijven, en misschien heeft iemand anders er nog wat aan.

Als je van die mooie dromerige foto’s wilt maken, dan zijn andere technieken dan deze veel geschikter. Zoals gezegd: dit is maar een techniek, er zijn er vele.

180 mm, f/11, 1/200 sec, ISO 250, met flits.

Als ik een haarscherpe foto wil maken van bijvoorbeeld een insect, zo’n foto waar je alle details kan zien, dan flits ik meestal. Ik maak een aantal afwegingen, doe wat compromissen en maak zo mogelijk een aantal foto’s, waar ik de beste van bewaar. (je prullenbak is je grootste vriend, weet je wel?) Voor de eenvoud gaan we even niet in op de vraag of het close-up is of echte macro, dus 1:1 of groter, want ook dan werkt het precies het zelfde. Sterker nog, fotograferen met de MPe-65 mm die tot 5:1 kan vergroten, gaat precies volgens dezelfde principes.

Bij macro geldt: hoe dichter je op je onderwerp zit, des te minder licht je hebt. En elke trilling wordt uitvergroot. Bovendien is de scherptediepte miniem. (Bij 5:1 en f/2.8 is de scherptediepte 0,048 mm, dat is een heel klein deel van een insecten oog)

Stabiliseren.

1. Een statief werkt prima. Een goed statief, met of zonder instelslede, zorgt ervoor dat je toestel bewegingsvrij staat. Spiegel opklappen om de laatste trillingen te voorkomen en bij voorkeur met afstandsbediening gebruiken. Logisch toch? Ja, tot je onderwerp op een andere bloem gaat zitten. Opnieuw de lengte van de poten aanpassen, richten, scherpstellen, en weg is je onderwerp weer. Een monopod werkt beter. Bij rustiger onderwerpen uitstekend!

2. Rijstzak of beanbag. Een genaaide zak, zelf gemaakt of kant en klaar gekocht. (ik ben erg voor de do-it-yourself oplossingen). Vullen met rijst, bonen, zand. Handig op reis: je neemt hem leeg mee en vult hem ter plaatse. Werkt echter alleen als je dicht bij de grond werkt, zoals bij het fotograferen van paddenstoelen. Je zet je fototoestel erop, spiegel opklappen, of een afstandsbediening of op 2 seconden zelfontspanner zetten.

3. Los uit de hand. Je stelt scherp (meestal doe ik dat handmatig, bij de MPe-65 zit er niet eens een automatische scherpstelling op.) Alleen mijn Panasonic FZ200 werkt goed met automatisch scherp stellen. Mijn Canon met de macro lenzen die wel op de automaat kunnen, gaan jagen, en dan duurt het me te lang voordat het onderwerp scherp is. Vervolgens haal ik diep adem, zet de adem vast, concentreer me. Dan ga ik ietsje naar voor en achter, tot het scherp is en dan druk ik af. Van tevoren geen koffie, cola, alcohol, ik zorg dat ik uitgeslapen ben en gemediteerd heb. Kortom: onhaalbaar, ik tril nou eenmaal, net als de meeste mensen. En als er wind staat dan trilt het onderwerp ook. Resulteert meestal niet in scherpe foto’s. Soms lukt het, maar dat is dan geluk.

ISO 250, f/7.1, 1/200 met flits

4. Left hand brace technic. Je stelt grofweg scherp, pakt met je linkerhand het blad of het takje vast waar je onderwerp op zit. Dan leg je je fototoestel op je linkerarm en schuift voorzichtig naar voor en achter totdat je een scherp beeld hebt. (klapschermpje is wel erg handig). Als je arm beweegt, dan beweegt zowel je onderwerp als je toestel, en de zaak staat dus relatief stil. Werkt goed hoor, als je onderwerp niet wegvliegt omdat het opeens een andere trilling voelt dan de wind.

5. Steun zoeken in de omgeving. De grond, een steen, een hek, boomstam, tafeltje, je eigen knie, whatever. Alles kan dienen om je toestel te stabiliseren. Als er een mogelijkheid is, gebruiken!!! (Trouwens, ook bij tijdopnames werkt dit; ik zet in een kerk of museum mijn toestel op een stoel of op het altaar en stel in op 2 sec zelfontspanner.)

6. Een stok. Ik gebruik een nordic walking-stok of een hike-stok, zo’n uitschuifbaar ding die je in de bergen kan gebruiken. Maar een stok uit het bos werkt ook. Je zet de stok op de grond en houdt hem met links vast. Met diezelfde linkerhand ondersteun je de lens terwijl je met rechts de knoppen bedient. Dit haalt een behoorlijk deel van de trillingen weg en werkt voor mij prima. Neemt makkelijk mee, en is heel snel aan te passen aan een nieuwe situatie.

Canon MP-e 65 mm, ISO 250, f/14,  1/200 sec met flits.

De belichting.

Sunny f/16 werkt niet bij macro omdat je te dichtbij zit. (In de volle zon is de juiste belichting: ISO 100, f/16 met 1/100 seconde). Je hebt meer licht nodig. Dus moet je meer licht maken. Je kan de ISO omhoog gooien, het diafragma omlaag (lagere f-waarde betekent een grotere opening) of een langere belichting, ofwel een combinatie van die drie. Maar elk van die drie opties heeft een nadeel.

Hogere ISO. Noise is lurking in the shadows. Klinkt spannender dan het is. Ofwel: Ruis loert in de schaduwpartijen. Idealiter neem je een ISO van 100. Dan is er optimale scherpte. Maar als je een kleiner diafragma of een kortere sluitertijd wilt, dan moet je ISO omhoog. Dan krijg je ruis, als je te ver gaat. Hieronder een foto met ISO 6400, f/6,3, 1/2500 sec. Zie je het probleem?

Alle details zijn verdwenen, de foto is niet scherp. Een lager ISO is vaak nog wel weg te werken met software, maar het gaat altijd ten koste van de scherpte. Overigens is niet elke camera even gevoelig voor ruis: de modernere duurdere camera’s kunnen steeds hogere ISO aan zonder dat de ruis storend wordt en zelfs dan kan je met behulp van software nog wat ruis weg werken.

Langere belichting. In principe moet je belichting minstens zijn: als je lens 100 mm is, dan kan je nog net uit de hand fotograferen met 1/100. (bij image-stabilisatie heb je iets meer ruimte). Met mijn 180 mm lens is dus de langzaamst haalbare tijd uit de hand: 1/200 seconde. Oeps!

Diafragma verder openen. Maar er is al zo weinig scherptediepte. Ik zou het liefst met f/22 werken, als ik zeker wist dat bij die lens er dan geen diffractie zou ontstaan. De MPe-65 gaat maar tot f/16. En bij 3:1 vergroting moet je geen f/16 gebruiken, maar hooguit f/11, of f/8, anders wordt het geen scherpe foto.

Als je flitst, dan ondervang je een paar problemen! Je kan dan rustig je diafragma dichtknijpen voor een grotere scherptediepte terwijl je gewoon ISO 100 houdt. En als je de flitssynchronisatie bij 1/200 seconde hebt, dan heb je het beste van twee werelden. Toch?

Nee, helaas. Dit roept om wat voorbeelden.

ISO 250, f/11, 1/200 sec, geflitst.

Als ik hier ISO 100 had gebruikt dan zou de achtergrond helemaal zwart zijn. Het ziet er niet natuurlijk uit maar is wel scherp.

Het zelfde juffertje, maar nu met ISO 400, f/5 en 1/200 met flits.

De scherptediepte is minder, de ISO hoger, maar het oogt natuurlijker. Hierbij is dus een soort van invulflits gemaakt.

ISO 200, f/16, 1/125 sec, met flits. Het enige licht in deze foto komt van de flitser. De achtergrond is ver weg. Scherp, maar een beetje onnatuurlijk.

ISO 400, f/14, 1/250 sec, met flits. De achtergrond is dichtbij en wordt dus ook door de flitser belicht. Nu kan je belichten zoals je wilt zonder een zwarte achtergrond. (De achtergrond was een rol kado-papier over een plant heen gedrapeerd. Ik had een blauwe of groene kleur kunnen kiezen, dan had het natuurlijker geoogd. Maar ik had alleen roze…).

ISO 200, f/10, 1/200 sec met flits. Erg zonnig, de achtergrond is door de zon belicht.

MP-e 65 mm, ISO 250, f/14, 1/200 sec, met flits, soms heb je weinig keuze, dan is de achtergrond zoals hij is. Misschien een ander standpunt? (Rhododendroncycade)

Voordeel van flitsen.

Een E-TTL- flitser geeft  precies zoveel licht af als nodig. Dit gaat in een heel korte tijd. De flitssynchronisatietijd is weliswaar 1/200 seconde, maar de flits geeft zijn impuls veel korter af. Daardoor wordt het beeld veel meer bevroren en verlies je de bewegingsonscherpte.  Daarnaast kan je door het diafragma te knijpen veel meer scherptediepte gebruiken.

ISO 160, f/9, 1/200 met flits. Als deze libelle, met als achtergrond takken en de lucht, zonder flits was genomen, dan was hij helemaal onderbelicht, niet meer dan een zwarte contour. Ingeflitst is hij goed belicht en de achtergrond ook. Ik had f/16 kunnen gebruiken maar dan had de ISO omhoog gemoeten om de achtergrond helder te houden. Nu is niet het hele insect scherp.

Hoe gebruik je de flitser.

Er zijn heel mooie macro-flitsers in de handel, tot een prijs van 850 euro. Prachtig. Maar het kan ook anders.

Zoek eens op het internet naar foto’s van hoe anderen hun gewone flitser op een rail of bracket zetten. Zoektermen Photography Flash Diffuser. Mijn flitser staat in zijn eigen gewone schoentje. Dan heb ik er een soort van toeter op gezet. Die is van binnen bekleed met reflecterend aluminium-tape, en aan de voorkant zit een voeringstof. (ik moet eens wat andere materialen proberen.) De flits-toeter eindigt ongeveer aan het einde van mijn lens, en hangt dus vlak boven mijn onderwerp. Er ontstaan op deze manier geen slagschaduwen en het onderwerp wordt (voorlopig) naar mijn tevredenheid belicht. Het geheel is gemaakt van een placemat en met behulp van duct-tape in elkaar gezet. Het ziet er niet uit, ik krijg regelmatig vreemde blikken, maar aan het einde van de dag is het het resultaat dat telt. Het werkt.

Hoe stel je de belichting in?

Ik meet wat de belichting zou moeten zijn om iets op grotere afstand juist te belichten. Dan kom ik bijvoorbeeld uit op ISO 100, f/5, en 1/200. Ik noem maar wat. Dan stel ik de handmatige belichting iets krapper in en ik flits. Het onderwerp op de voorgrond heeft sowieso wat meer licht nodig, maar de achtergrond wordt met deze instelling juist belicht. Omdat ik meer scherptediepte wil zet ik de instelling dan bijvoorbeeld op ISO 200, f9, 1/200.  Door ook de ISO wat omhoog te doen heb ik meer ruimte om het diafragma verder te sluiten en dus meer scherptediepte te krijgen.

De noodzaak om te flitsen.

Met mijn Canon MPe-65 mm (dat heel uitzonderlijke objectief waarmee je tot 5:1 kan gaan)  kan ik niet fotograferen zonder flits: je ziet eenvoudig niets. Zonder flits is je zoeker volkomen zwart. Je hebt ongelofelijk veel licht nodig als je 3:1 wilt fotograferen. Met flitser zie je wel wat, maar het richten, het vinden van je onderwerp is heel moeilijk. Leuk werk, want een heel nieuwe wereld gaat open.

ISO 400, f/14, 1/100 met flits. Dit zijn springstaartjes, die zie je nauwelijks met het blote oog. Hier moest het ISO omhoog omdat de lichtopbrengst van de flitser bij ISO 100 niet voldoende was.

Kijk eens naar hoe Thomas Shahan fotografeert met tamelijk eenvoudig spul!

Dit is mijn methode om insecten scherp vast te leggen. Het is maar een manier, er zijn er vast meer. Wat is jouw manier waarop je macro schiet?

Reacties stel ik erg op prijs!